ترجمۀ واژگان بدیع از انگلیسی با فارسی(صمد میرزا سوزنی )

واژه های کلیدی : کلمات موجود، کلمات غیرممکن، کلمات ممکن اما بدون بسامد، کلمات نایافتنی، نوواژگان، زیبایی شناختی آوایی، زیبایی شنالختی معنایی

مقدمه

از دید بسیاری از زبانشناسان تحول در زبانها موضوع جدیدی نیست. واژه ها متولد می شوند، رشد یافته و شکوفا شده و در نهایت پژمرده شده، می میرند. واژگان قسمتی از دانش زبانشناختی متکلمین هر زبان را تشکیل می دهند. در حقیقت متکلمین یک زبان در پرتو دانش آواشناختی و دستوری خویش به طور ذاتی توانایی این تشخیص را دارند که آیا واژه ای می تواند به طور بالقوه جزو کلمات موجود یا ممکن آن زبان باشد یا خیر.

فرومکین و رودمن (Fromkin & Rodman 1988، ص 123) براین باورند که رشته آواهای کلامی در یک زبان را می توان به سه گروه تقسیم بندی نمود :

1)واژگان موجود (existing words) : کلماتی که در یک زبان موجود بوده و به طور معمول یا متناوب به کار گرفته می شوند مثلاً کلمۀ black یک واژۀ موجود در زبان انگلیسی است.

2)واژگان غیرممکن (impossible words) : به واژگانی اطلاق می شود که به دلایل قوانین آواشناختی یا لغوی در ورود یا به کارگیری آنها در زبان محدودیت تام وجود دارد مثلاً واژۀ kbli در زبان انگلیسی به دلیل ساختار غیرممکن آوایی در خوشه ای همخوانی آن (consonantal clusters) امکان وجود در انگلیسی را نخواهد داشت.

3)واژگان ممکن اما بدون بسامد (possible but non – occurring words) : کلماتی که اصولاً از لحاظ قوانین آواشناختی محدودیت یا مشکل خاصی در بکارگیری آنها وجود ندارد با این وجود به دلایل مختلفی با بسامد بسیار پایینی به کار گرفته می شوند و حتی ممکن است به دلیل اینکه قبلاً به کار گرفته نشده اند به گوش شنونده نامأنوس و ناآشنا بنظر آیند مثلاً واژۀ blik در انگلیسی یک کلمۀ ممکن اما بدون بسامد بشمار می رود.

نیومارک (Newmark 1988، صص 176 – 177) کلماتی را که ممکن است در یک زبان به طور بالقوه موجود باشند ولی دسترسی به معنای آنها مشکل باشد تحت عنوان کلمات نایافتنی (unfindable words) به هجده مقوله تقسیم می نماید اما در این مقاله قصد بر آنست که فقط به قسمتی از یک مقولۀ مهم تر تحت عنوان نوواژگان یا واژگان بدیع (neologisms) پرداخته شود.

فرهنگ لغت پیشرفتۀ آکسفورد واژۀ neologism را به عنوان "کلمه یا ترکیب و یا معنایی نو از یک کلمه" تعریف می نماید (هورن بی Honrnby 2000، ص 853). مع الوصف، نوواژگان یا واژگان بدیع می توانند هر نوع ساخت جدید از واژه ها یا عبارات (newly – coined words)، همایندهای جدید (new collocations)، اسامی مرکب (compound words)، اصطلاحات جدید (new terminology)، عبارات قدیمی با کاربردهای جدید (old phrases with new senses)، سرواژه ها (acronyms)، اختصارات (abbreviations).

ترکیبات (blends)، کلمات مشتق از اسامی خاص (eponymous words) و ترکیبات اشتقاقی (derivational combinations) را در برگیرند.

علل پیدایش نوواژگان

با گذشت زمان صدها نمونه از نوواژگان در روزنامه ها و مجلات غیرتخصصی برای خوانندگان ظاهر شده برخی از آنها پس از مدتی از بین می روند. همچنین صدها واژۀ جدید تخصصی تهیه و تدوین می گردند تا قسمتی از گنجینۀ لغات تخصصی را در زمینه های علمی فراهم آورند. اصولاً ساخت و یا ورود واژگان بدیع در یک زبان به یکی از دلایل ذیل صورت می پذیرد :

1)عامل تجدد و پیشرفت – پیشرفت روزافزون علم و فناوری در عرصه های مختلف ایجاب می کند تا هر ساله انبوهی از واژگان جدید علمی و فنی در زبانهای مختلف به کار گرفته شوند.

2)عامل نیاز و احتیاج – با گذر زمان و حس نیاز به تقویت تفاهم در تعاملات اجتماعی بین کشورها و فرهنگهای مختلف نیاز جوامع به ساخت واژگان و اصطلاحات جدید و مناسب تر بیشتر می گردد.

3)عامل خلاقیت زبانی و تفنن و قریحه – این عامل را می توان زیرمجموعه ای از حس زیبایی شناختی (aestheticism) فرض نمود که یکی از حسهای بالفطره مشترک در بین کل جوامع انسانی به شمار می رود. پر واضح است که نیاز به خلاقیت یکی از ویژگیهای انفکاک ناپذیر در یادگیری هر زبان محسوب می گردد از این رو هر چه بر خلاقیت زبانی افراد افزوده گردد بر تفنن واژگانی و کاربردپذیری آنها نیز افزوده گشته، زبان آموزان لذت بیشتری از نوآموخته های خود کسب خواهند نمود. در واقع نیاز به خلاقیت و سازندگی در امر واژه سازی، بن مایه و شالودۀ یکی از بالاترین درجات ترجمۀ معنایی (semantic translation) را تشکیل می دهد.

روند ترجمۀ نوواژگان

همان گونه که پیشتر اشاره شد واژه سازی یکی از بالاترین درجات ترجمۀ معنایی (semantic translation) است. مترجم واژه ساز علاوه بر قدرت خلاقیت دارای مطالعۀ وسیع، تخیل قوی، ذوق سلیم و قوۀ درک ارتباطات باشد. علاوه براین زباندان و زبانشناس بوده و با فرهنگهای زبان مبدأ و مقصد، اصول اشتقاق، ریشه شناسی و فقه اللغه آشنا است. همچنین واژۀ نوساخته باید شفاف بوده و خصایص زیبایی شناختی آوایی (phonaesthetic) و زیبایی شناختی معنایی (synaesthetic) زبان مبدأ را تا سر حد امکان انتقال دهد. نیومارک (Newmark 1988، صص 149 – 150) معتقد است که مترجم وظیفه دارد بر مبنای نوواژگان زبان مبدأ لغات جدیدی را در زبان مقصد ساخته و واژۀ نوساخته را در گیومه قرار دهد و هر چه زبان رسمی تر باشد مترجم دقت و وسواس بیشتری از خود نشان دهد. همین طور، مترجم لازم است به هنگام ابداع واژگان فرهنگ و سیاست واژه سازی زبان میزبان را نیز در نظر داشته باشد.

تقسیم بندی نوواژگان

در این مقاله واژگان نو بر حسب نوع ساختار تقسیم بندی شده، سپس تلاش بر اینست که با بررسی روند ترجمۀ برخی از آنها، مثالهای بیشتری از هر مقوله ذکر گردیده تا رهگشای بحث مبسوط تری در این زمینه برای علاقمندان گردد. به طور کلی واژگان بدیع در زبان انگلیسی را از لحاظ ساختار می توان به چندین دستۀ مختلف به ترتیب ذیل طبقه بندی نمود :

1.مرکب از اسم و صفت : مثل rosefrail "گل نازک" و lightclad "نورپوش". این نوع صفات را بیشتر می توان در Ulyssus جیمز جویس (James Joice) پیدا کرد که می تواند به نوعی نشانه ای از خصومت جویس با تیره گذاری (hyphenation) تلقی گردد (جان گراس Gross، 1971، ص 74). مثال دیگر shameclosing eyes است که می تواند به صورت "چشمان بسته از شرم" ترجمه شود و همین طور اصطلاح cold sweat که در فارسی به صورت تحت اللفظی "عرق سرد" برگردان می شود. یک مثال دیگر از این گونه ترکیبات، اصطلاح آمریکایی Shaky City است که کنایه از "لس آنجلس" بوده و نامی است به دلیل وقوع وافر زمین لرزه در آن منطقه بدان داده شده است (گرین Green، 1984 ص 247). انتقال سناد یا consonance (طباطبائی، 1370 الف، ص 10) نیز تا حدود زیادی در انتقال مفهوم واژگان و اصطلاحات از زبان مبدأ به زبان مقصد از اهمیت خاصی برخوردار است زیرا خود حروف نیز می توانند دربرگیرندۀ مفاهیم (sense) خاصی باشند. از این رو اصطلاح free thinker را ترجیحاً "آزاد فکر" ترجمه می کنیم و نه "آزاد اندیش" تا انعکاس سنادهای انگلیسی "k" و "r" را دربرگردان فارسی آن تا حد امکان رعایت کرده باشیم. به همین ترتیب، mockingbird را با انتقال سناد "م" به صورت "مرغ مقلد" در می آوریم. شاید به همین دلیل باشد که در ترجمۀ طباطبائی از عبارات physical liberation و universal gravitation و celestial meridian به ترتیب از معادلهای "رخگرد فیزیکی"، "گرانش عمومی" و "نصف النهار سماوی" به جای آزادی فیزیکی، جاذبۀ عمومی و نصف النهار آسمانی استفاده گردیده است (رجوع شود به طباطبائی، 1370 الف، صص 86 و 111 و 116).

2.متشکل از اسامی دستوری – این مقوله بسیار وسیع است و انواع گوناگونی را دربرمی گیرد.

الف – متشکل از یک اسم منفرد مثل recto, powwow, Aldeberan, Andromede که دو واژۀ نخست اصطلاحاتی در نجوم بوده و به ترتیب به معنای المراه المسلمه (زن شوی ندیده) و عین الثور است (رجوع به طباطبائی، 1370ب، ص 5 و 8). واژۀ powwow نیز به معنای شورا (در میان سرخپوشان شمالی) بوده و recto نیز صفحۀ سمت راست (برای مثال کتاب) اطلاق می گردد (جعفری، 1381، صص 938 و 1018).

ب – 1)مرکب از دو اسم مثل prince Charming "شاهزادۀ رویاها"، pressure cooker "دیگ زودپز"، feedbag "توبره"، gallows humor "طنز تلخ"، poppycock "چرند و پرند"، loan shark "نزول خوار قهار" و bookworm که در فارسی "خورۀ کتاب" نامیده می شود.

در عبارتی نظیر mama^,s boy بهتر به نظر می رسد که با استفاده از معادل "مادر به قربان" به جای "بچه ننه" سنادهای "م" و "ب" با حروف مشابهشان در زبان مبدأ منعکس گردند. همین طور، واژۀ مرکب riverrun می تواند برای انتقال بهتر شکل مبدأ به شکل ترجمه شده، به صورت "روانرود" و یا "جریانرود" برگردان شود تا هم سناد "r" در ترجمه منعکس شود و هم برای تناسب آوایی و معنایی بیشتر به صورت متصل نوشته شود. در عبارت مرکب worrywart انتقال alliteration یا معلی (طباطبائی، 1370 الف، ص 110) "w" از زبان مبدأ اهمیت خاصی در انتقال معنا دارد که می تواند توسط معادل "خودخور" در زبان فارسی که در آن معلی "خ" ارائه شده است جبران گردد. در برخی کشورها بنا به مسائل فرهنگی و غیره از اصطلاحات ظاهراً مشابه به برداشتهای متفاوتی صورت می پذیرد برای مثال اصطلاح مرکب clotheshorse در بریتانیا معمولاً به معنای "رخت پهن کن" است حال آنکه همین واژه در زبان آمریکایی معادل "عاشق لباس و مدپرست" به کار برده می شود (جعفری، 1381، ص 199). از این رو توجه به مسائل فرهنگی و رنگ و بوی محلی (local color) چنین عباراتی در مضمون خود در هنگام انتقال معنی با اهمیت می نماید.

ب – 2)از ادغام دو اسم با تشکیل کلمۀ مرکب مثل :

o smoke + fog smog دود + مه مه دود

o hotel + motorist motel هتل + موتوری متل (بیرجندی، 2001، ص 36)

o damage + manager damager مدیر + ضرر مضیر

در مثال سوم بالا "مضیر" را می توان معادلی محرف و مطایبه آمیز از ترکیب دو واژۀ انگلیسی damage و manage فرض نمود که اشاره به مدیری دارد که کاری جز ضرر و خرابکاری ندارد (گرین، 1984، ص 68).

ب – 3)از ادغام دو اسم یا اسم و صفت مثل :

o daffy + definition daffynition تعریف + احمقانه تحریف (نیومارک Newmark، 1988، ص 144)

"تحریف" می تواند ترجمۀ نسبتاً قابل قبولی در نظر گرفته شود چون تقریباً هم از نظر آوایی و هم معنایی daffynition را ترجمه کرده است البته مراد از "تحریف" در اینجا "تغییر معنی" به مفهوم عام است و نه به مفهوم اغفال.

زمینه های فعالیت این گروه جهت ترجمه از انگلیسی به فارسی و بالعکس و ساير زبان ها به شرح ذیل می باشد: انواع متون درسی و دانشگاهی،فنی و مهندسی،مدیریتی و صنعتی،حسابداری،اقتصادی و بازرگاني، پزشکی و دندانپزشکی،حقوقی ، قرارداد های بازرگانی بین المللی ، معاهدات سیاسی ، دادخواست ، صورت جلسات شرکت ها ، پایان نامه ، کاتالوگ محصولات و خدمات ، فرآیند های صنعتی ، تولیدی ، پتروشیمی و صنعت نفت ؛ کتاب ها و مقالات کامپیوتر ، نانوفناوری ، بیوتکنولوژی ، فضانوردی ، روانشناسی ، مدیریت ، ادبیات کلاسیک و مدرن ایران و جهان، انواع بروشور ، کاتالوگ ، دفترچه راهنما ، روزنامه ، مجلات و ...

می پسندم 0 نمی پسندم 0

تعداد بازديد : 4182
تاریخ انتشار: پنج شنبه 1 ارديبهشت 1392 ساعت: 3:40
برچسب ها : کلمات موجود, کلمات غیرممکن, کلمات ممکن اما بدون بسامد, کلمات نایافتنی, نوواژگان, زیبایی شناختی آوایی, زیبایی شنالختی معنایی,

نظر

گروه مترجمین لیان

تبلیغات

موضوعات

مقالات

خدمات ترجمه

آرشیو

نویسندگان

مطالب پربازدید

مطالب تصادفی

لینک دوستان

پیوندهای روزانه

تبلیغات